Значення йоду для організму, найбільш вагомі його дослідження та перспективи запровадження йодної профілактики в Україні
pdf

Ключові слова

йод, йододефіцит, йододефіцитні захворювання, йодурія, фізичний та інтелектуальний розвиток, йодна профілактика.

Як цитувати

Tronko, M., & Kravchenko, V. (2021). Значення йоду для організму, найбільш вагомі його дослідження та перспективи запровадження йодної профілактики в Україні. Ендокринологія | Endokrynologia, 26(1), 59-74. https://doi.org/10.31793/1680-1466.2021.26-1.59

Анотація

В огляді знайшли відображення теоретичні передумови, що пояснюють значення йоду для рослинного і тваринного світу, його участі в синтезі тиреоїдних гормонів (ТГ) та через ці гормони — у метаболічних процесах в організмі, і внаслідок їх недостатності — у виникненні йододефіцитних захворювань (ЙДЗ). Крім участі цього мікроелементу в синтезі ТГ розглянута позатиреоїдна дія йоду. У низці публікацій показана антиоксидантна, антимікробна й антипухлинна дії йоду. Наведено дані про результати багаторічних масових епідеміологічних досліджень співробітників відділу епідеміології ендокринних захворювань ДУ «Інститут ендокринології та обміну речовин ім. В.П. Комісаренка НАМН України» (далі — Інституту), спрямованих на вивчення йодного забезпечення населення України, і клінічних спостережень. Розглянуто найбільш важливі результати досліджень, отриманих під час виконань наукової тематики Інституту. Показано негативний вплив йодної недостатності на перебіг вагітності, стан вагітної та новонароджених. Наведено дані про порушення фізичного та інтелектуального розвитку дітей на тлі недостатнього йодного забезпечення. Значна кількість цих досліджень здійснена за підтримки Національної академії медичних наук України (НАМН України) та Міністерства охорони здоров’я України (МОЗ України), міжнародних організацій: Всесвітньої організації охорони здоров’я (ВООЗ), Дитячого фонду ООН (ЮНІСЕФ) в Україні, а також Центру діагностики та профілактики захворювань (США). Останній протягом майже 20 років здійснював контроль за якістю досліджень одного з найважливіших показників йодного статусу — йодурії в населення України. На прикладі інших країн зазначено необхідність та постійність безперервної профілактики ЙДЗ захворювань. Стаття підготовлена як науковий інформаційний матеріал для громадськості та влади України у зв’язку з необхідністю законодавчого розв’язання проблеми профілактики ЙДЗ в Україні.

https://doi.org/10.31793/1680-1466.2021.26-1.59
pdf

Посилання

Venturi S, Begin ME. Thyroid Hormone, Iodine and Human Brain Evolution. In: Cunnane SC, Stewart KM, editors. Human Brain Evolution: The Influence of Freshwater and Marine Food Resources. New York: Wiley-Blackwell; 2010. p. 105-24.

Obinger C, Regelsberger C, Strasser C. Purification and characterization of a homodimeric catalase-peroxidase from the cyanobacterium Anacystis nidulans. Biochem Biophys Res Commun. 1997 Jun 27; 235(3):545-52.

Bernroitner M, Zamocky M, Furtmuller PG, Peschek GA, Obinger C. Occurrence, phylogeny, structure, and function of catalases and peroxidases in cyanobacteria. J Exp Bot. 2009;60 (2):423-40.

Küpper FC, Carpenter LJ, McFiggans GB, Palmer CJ, Waite TJ, Boneberg EM, et al. Iodide accumulation provides kelp with an inorganic antioxidant impacting atmospheric chemistry. Proc Natl Acad Sci USA. 2008 May 13;105(19):6954-8.

De La Vieja A, Dohan O, Levy O, Carrasco N. Molecular analysis of the sodium/iodide symporter: impact on thyroid and extrathyroid pathophysiology. Physiol Rev. 2000 Jul;80(3):1083-105.

Filetti S, Bidart JM, Arturi F, Caillou B, Russo D, Schlumberger M. Sodium/iodide symporter: a key transport system in thyroid cancer cell metabolism. Eur J Endocrinol. 1999 Nov;141(5):443-57.

Yen PM. Physiological and molecular basis of thyroid hormone action. Рhysiol Rev. 2001 Jul;81(3);1097-142.

Panneels V, Juvenal G, Boeynaems JM, Dumont JE, Van Sande J. Iodine effects on the thyroid: Biochemical, physiological, pharmacological and clinical effects of iodine in the thyroid. In: Preedy V, Burrow G, Watson R, editors. Comprehensive handbook of iodine: Nutritional, Endocrine and Pathological aspects. Oxford: Academic Press; 2009. p. 303-14.

Grimaldi A, Buisine N, Miller T, Shi YB, Sachs LM. Mechanisms of thyroid hormone receptor action during development: lessons from amphibian studies. Biochim Biophys Acta. 2013 Jul;1830(7):3882-92.

Delange F. Iodine deficiency in Europe and its consequences: an update. Eur J Nucl Med Mol Imaging. 2002 Aug;29 Suppl 2: S404-16.

Hetzel BS, Pandav CS., editors S.O.S. for a billion. The conquest of iodine deficiency disorders. Delhi: Oxford University Press. 1996. 285 p.

Dohán O, De la Vieja A, Paroder V, Riedel C, Artani M, Reed M, et al. The sodium/iodide Symporter (NIS): characterization, regulation, and medical significance. Endocr Rev. 2003 Feb;24(1):48-77.

Murata A, Suenaga H, Hideshima S, Tanaka Y, Kato F. Hydroxyl radical as the reactive species in the inactivation of phages by ascorbic acid. Agric Biol Chem. 1986;50(6):1481-7.

Fite A, Dykhuizen R, Litterick A, Golden M, Leifert C. Effects of ascorbic acid, glutathione, thiocyanate, and iodide on antimicrobial activity of acidified nitrite. Antimicrob Agents Chemother. 2004 Feb;48(2):655-8.

Miller DW, Jr. Extrathyroidal benefits of iodine. J Am Phys Surg. 2006;11(4):106-10.

Zava TT, Zava DT. Assessment of Japanese iodine intake based on seaweed consumption in Japan: A literature-based analysis. Thyroid Res. 2011 Oct 5;4:14.

Anguiano B, Aceves C. Iodine in mammary and prostate pathologies. Curr Chem Biol. 2011;5:177-82.

Aceves C, García-Solís P, Arroyo-Helguera O, Vega-Riveroll L, Delgado G, Anguiano B. Antineoplastic effect of iodine in mammary cancer: participation of 6-iodolactone (6-IL) and peroxisome proliferator-activated receptors (PPAR). Mol Cancer. 2009 Jun 6;8:33.

Upadhyay G, Singh R., Sharma R, Balapure AK, Godbole MM. Differential action of iodine on mitochondria from human tumoraland extra-tumoral tissue in inducing the release of apoptogenic proteins. Mitochondrion. 2002;2(3):199-210.

Sekiya M, Funahashi H, Tsukamura K, Imai T, Hayakawa A, Kiuchi T, Nakao A. Intracellular signaling in the induction of apoptosis in a human breast cancer cell line by water extract of Mekabu. Int J Clin Oncol. 2005 Apr;10(2):122-6.

Biondi B, Palmieri EA, Lombardi G, Fazio S. Effects of thyroid hormone on cardiac function: the relative importance of heart rate, loading conditions, and myocardial contractility in the regulation of cardiac performance in human hyperthyroidism. J Clin Endocrinol Metab. 2002 Mar;87(3):968-74.

Zoeller RT, Rovet J. Timing of thyroid hormone action in the developing brain: clinical observations and experimental findings. J Neuroendocrinol. 2004 Oct;16(10):809-18.

Стожаров АН, Аринчин АН, Петренко СВ. Организация эпидемиологических исследований (протокол совместного международного исследования). Аналитико-информационный бюллетень. 1997;2:36-44. (Stozharov AN, Arinchin AN, Petrenko SV. Organization of epidemiological research (protocol of a joint international study). Analytical and information bulletin. 1997;2:36-44. Russian).

Кравченко ВІ. Чорнобильська аварія та йодна недостатність як фактори ризику тиреоїдної патології у населення постраждалих регіонів України. Міжнародний ендокринологічний журнал. 2016;(2):13-20. (Kravchenko VI. Chornobyl accident and iodine deficiency as risk factors of thyroid pathology in population of the affected regions of Ukraine. International Journal of Endocrinology (Ukraine). 2016;(2):13-20. Ukrainian).

Кравченко ВІ, Матасар ІТ, Тронько МД, Гайдаєв ЮО, Калетник ГМ, Водоп’янов ВМ. Наукове обґрунтування масової профілактики йодозалежних захворювань шляхом оптимізації вмісту йоду в харчовому раціоні. Монографія. Київ: Видавництво «Аграрна освіта»; 2011. 268 с. (Kravchenko VI, Matasar IT, Tronko MD, Gaidaev YuO, Kaletnik GM, Vodopyanov VM. Scientific substantiation of mass prevention of iodinedependent diseases by optimization of iodine content in a food ration. Monograph. Кyiv: Publishing House «Agrarian Education»; 2011. 268 p. Ukrainian).

Інститут ендокринології та обміну речовин ім. В.П. Комісаренка АМН України, Інститут медицини праці АМН України, Дитячий фонд ООН; Кравченко ВІ, Каракашян АН, Луб’янова ІП, Калачова ІВ. Звіт про національне дослідження вживання населенням харчових мікронутрієнтів. Київ: Прем’єр Медіа; 2004. 70 с. (VP Komissarenko Institute of Endocrinology and Metabolism of the Academy of Medical Sciences of Ukraine, Institute of Occupational Medicine of the Academy of Medical Sciences of Ukraine, UN Children’s Fund; Kravchenko VI, Karakashyan AN, Lubyanova IP, Kalachova IV. Report on the national study of population micronutrient consumption. Kyiv: Premier Media; 2004. 70 p. Ukrainian).

Міністерство охорони здоров’я України [Internet]. Наказ № 254 від 27.04.2006 «Про затвердження протоколів надання медичної допомоги дітям за спеціальністю «Дитяча ендокринологія». [цитовано 2021 Січ 30] Доступно: https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0254282-06#Text. (Ministry of Health of Ukraine [Internet]. Order N254 of 27.04.2006 «On approval of protocols for providing medical care to children in the specialty «Pediatric Endocrinology». [cited 2021 Jan 30]. Available from: https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0254282-06#Text. Ukrainian).

World Health Organization. Indicators for assessing iodinedeficiency disorders and their control programmes. Report of a Joint WHO/UNICEF/ICCIDD consultation, 1992 Nov 3-5, Geneva, Switzerland. WHO: NUT; 1993. 33 p.

Кравченко ВІ, Ткачук ЛА, Лузанчук ІА, Турчин ВІ, Бондар ОК. Моніторинг стану йодної забезпеченості населення Києва та Київської області. Лікарська справа. 2007;(3):19-23 (Kravchenko VI, Tkachuk LA, Luzanchuk IA, Turchyn VI, Bondar OK. Monitoring the state of iodine supply of the population of Kyiv and Kyiv region. Likarska sprava. 2007;(3):19-23. Ukrainian).

Матасар ІТ, Калетник ГМ, Кравченко ВІ, Луценко ОГ. Соціальні, медичні та економічні аспекти ліквідації дефіциту йоду в продуктах харчування для населення. Монографія. Київ: Видавництво «Аграрна освіта»; 2011. 166 с. (Matasar IT, Kaletnik GM, Kravchenko VI, Lutsenko OG. Social, medical and economic aspects of elimination of iodine deficiency in food of the population. Monograph. Kyiv: Publishing House «Agrarian Education»; 2011. 166 p. Ukrainian).

Pearce EN, Andersson M, Zimmermann MB. Global iodine nutrition: Where do we stand in 2013? Thyroid. 2013 May;23(5):523-8.

Осадців ОІ, Кравченко ВІ. Кластерне дослідження дефіциту йоду та ефективності масової йодної профілактики в Чернігівській області. Клінічна ендокринологія та ендокринна хірургія. 2011;3(36):51-6. (Osadtsiv OI, Kravchenko VI. Cluster study of iodine deficiency and efficiency of mass iodine prophylaxis in Chernigiv region. Clinical Endocrinology and Endocrine Surgery. 2011;3(36):51-6. Ukrainian).

Осадців ОІ. Роль біологічно-активних елементів у виникненні патології щитоподібної залози у дітей в умовах слабкого йодного дефіциту в Чернігівській області: автореф. дис. … канд. мед. наук. Київ, 2013. 20 с. (Osadtsiv OI, The role of biologically active elements in the occurrence of thyroid pathology in children in the conditions of weak iodine deficiency in the Chernihiv region: author’s ref. dis. … сand. med. science. Kyiv, 2013. 20 p. Ukrainian).

Пирогова ВГ. Йододефіцит серед населення різних кліматогеографічних зон Закарпатської області: автореф. дис. … канд. мед. наук. Київ, 2012. 23 с (Pirogova VG. Iodine deficiency among the population of different climatic and geographical zones of the Transcarpathian region: author’s ref. dis. … cand. med. science. Kyiv, 2012. 23 p. Ukrainian).

Кравченко ВІ, Медведєв БК. Біологічна роль йоду та йодна недостатність як патогенетичний фактор виникнення тиреоїдної патології у вагітних та її профілактика. Міжнародний ендокринологічний журнал. 2018;14(2):111-8. (Kravchenko, BK Medvedev. Biological role of iodine and iodine deficiency as a pathogenetic factor in the occurrence of thyroid pathology in pregnant women and its prevention. International Journal of Endocrinology (Ukraine). 2018;14(2):111-8. Ukrainian).

Ткачук ЛА. Йододефіцитні порушення у жінок та дітей в реґіоні природної легкої ендемії: автореф. дис. … канд. мед. наук. Київ, 2006. 24 с. (Tkachuk LA. Iodine deficiency disorders in women and children in the region of natural mild endemic: author’s ref. dis. … cand. med. science. Kyiv, 2006. 24 p. Ukrainian).

Миронюк НІ. Проблема йодного дефіциту у населення Західного регіону України: автореф. дис. … канд. мед. наук. Київ, 2008. 23 с. (Myronyuk NO. The problem of iodine deficiency in the population of the Western region of Ukraine: author’s ref. dis. … cand. med. science. Kyiv, 2008. 23 p

Тананакіна НВ, Кравченко ВІ, Бєлкіна ОВ, Маландій ЄВ. Йодна профілактика та рівень інформованості вагітних жінок південно-східного регіону України щодо попередження йодозалежних захворювань. Перинатология и педиатрия. 2009;(3):39-43. (Tananakina NV, Kravchenko VI, Belkina OV, Malandii YeV. Iodine prophylaxis and the level of awareness of pregnant women in the South-Eastern region of Ukraine on the prevention of iodinedependent diseases. Perinatology and pediatrics. 2009;(3):39-44. Ukrainian).

World Health Organization, UNICEF, ICCIDD. Assessment of iodine deficiency disorders and monitoring their elimination: A guide for programme managers. 3rd ed. Geneva: WHO Press; 2007. 98 p.

Лузанчук ІА, Кравченко ВІ, Медведєв БК, Постол СВ. Йодне забезпечення та стан йодної профілактики серед вагітних. Ендокринологія. 2016;21(1):38-44 (Luzanchuk IA, Kravchenko VI, Medvedev BK, Postol SV. Iodine status and state of iodine prophylaxis among pregnant women. Endokrynologia. 2016;21(1):38-44. Ukrainian).

Миронюк НІ, Мацюра НО. Оцінка фізичного розвитку та його гармонійності у школярів Львівської області, які знаходяться в умовах різного йодного забезпечення. Львівський медичний часопис. 2006;12(3-4):93-7. (Myronyuk NI, Matsyura NO. Assessment of physical development and its harmony in schoolchildren of Lviv region who are in conditions of different iodine supply. Lviv Medical Journal. 2006;12(3-4):93-7. Ukrainian).

Пирогова ВГ, Крафчик ОМ, Труш ОА, Кравченко ВІ. Вивчення йодного забезпечення дитячого і жіночого населення Закарпатської області. Ендокринологія. 2010;15(1):52-61. (Pirogova VG, Krafchik OM, Trush OA, Kravchenko VI. Study of iodine supply for children and women in the Transcarpathian region. Endokrynologja. 2010;15(1):52-61 (Ukrainian).

Пирогова ВГ, Кравченко ВІ. Вплив йодної недостатності на фізичний та інтелектуальний розвиток дітей Закарпатської області. Ендокринологія; 2011;16(2):128-39 (Pirogova VG, Kravchenko VI. The influence of iodine deficiency on the physical and intellectual development of children in the Transcarpathian region. Endokrynologia. 2011;16(2):128-39. Ukrainian).

Hynes KL, Otahal P, Hay I, Burgess JR. Mild iodine deficiency during pregnancy is associated with reduced educational outcomes in the offspring: 9-year follow-up of the gestational iodine cohort. J Clin Endocrinol Metab. 2013 May;98(5):1954-62.

Bath SC, Steer CD, Golding J, Emmett P, Rayman MP. Effect of inadequate iodine status in UK pregnant women on cognitive outcomes in their children: results from the Avon Longitudinal Study of Parents and Children (ALSPAC). Lancet. 2013 Jul 27;382(9889):331-7.

Garrett GS, Spohrer R, Keefe M. [Internet]. Fortifying our Future: A Snapshot Report on Food Fortification. The Global Alliance for Improved Nutrition. 2015 Sep. [cited 2021 Feb 07]. Available from: https://www.gainhealth.org/sites/default/files/publications/documents/fortifying-our-future-food-fortificationsnapshot‑2015.pdf.

Gizak M. [Internet]. Global Scorecard 2016: moving toward optimal global iodine status. IDD Newsletter. 2016 Nov. 4 p. [cited by 2021 Feb 07]. Available in: https://www.ign.org/newsletter/ idd_nov16_global_scorecard_2016.pdf/48. Panth P, Guerin G, DiMarco NM. A review of iodine status of women of reproductive age in the USA. Biol Trace Elem Res. 2019 Mar;188(1):208-20.

Sun D, Codling K, Chang S, Zhang S, Shen H, Su X, et al. Eliminating iodine deficiency in China: Achievements, challenges and global implications. Nutrients. 2017 Apr 5;9(4):361.

Yadav K, Pandav CS. National Iodine Deficiency Disorders Control Programme: Current status & future strategy. Indian J Med Res. 2018 Nov;148(5):503-10.

Delshad H, Mirmiran P, Abdollahi Z, Salehi F, Azizi F. Continuously sustained elimination of iodine deficiency: a quarter of a century success in the Islamic Republic of Iran. J Endocrinol Invest. 2018 Sep;41(9):1089-95.

Завантаження

Дані завантаження ще не доступні.